Nepal'deki Z kuşağı protestocuları 48 saatten kısa bir sürede hükümeti devirdi; ancak zaferin bedeli ağır oldu. Protesto organizatörlerinden Tanuja Pandey, "Gururluyuz ama aynı zamanda travma, pişmanlık ve öfkeden oluşan karışık bir yük de var" diyor.
Geçtiğimiz haftaki protestolar, 72 kişinin hayatını kaybetmesiyle Himalayalar ülkesinde on yıllardır yaşanan en ölümcül ayaklanmaydı. BBC'nin haberine göre, resmi binalar, siyasi liderlerin konutları ve Temmuz 2024'te açılan Hilton gibi lüks oteller kundaklandı, tahrip edildi ve yağmalandı. Eski bir başbakanın eşi, evleri ateşe verildikten sonra yaşam mücadelesi veriyor.
Uluslararası Kriz Grubu'nun kıdemli danışmanlarından Ashish Pradhan, protestoların "Nepal'in mevcut siyasi sınıfının on yıllardır süren kötü yönetimi ve devlet kaynaklarının sömürüsüne toptan bir reddi" temsil ettiğini söyledi. Ancak Pradhan, devlet hizmetlerine verilen zararın "yaklaşık 9 bin can kaybına yol açan 2015 depreminin yol açtığı zararla aynı seviyede" olabileceğini de sözlerine ekledi.
Yıkım sadece başkent Katmandu ile sınırlı değil, ülke genelinde en az 300 yerel yönetim binası hasar gördü.
Kathmandu Post'a göre, mali kayıplar 3 trilyon Nepal rupisi (21,3 milyar dola) tutarında olabilir. Bu da ülke GSYİH'sinin neredeyse yarısına denk geliyor. Ayrıca, ofisleri kalabalıklar tarafından saldırıya uğradı ve ateşe verildi.
'Nepo bebekleri'
8 Eylül'deki ölümcül gösteriden iki gün önce, 24 yaşındaki çevre aktivisti Pandey, bölgenin en kırılgan sıradağlarından biri olan Chure'deki bir maden sahasını gösteren bir video yükledi. Nepal'in kaynaklarının "politikacıların özel limited şirketlerine" değil, halka ait olması gerektiğini yazan Pandey, meslektaşlarını "yolsuzluğa ve ulusumuzun servetinin kötüye kullanılmasına karşı yürüyüşe" çağırdı.
Asya'daki birçok gençlik hareketi gibi, Nepal'deki Z Kuşağı protestoları da lidersizdi. Nepal hükümeti, yerel olarak kayıt yaptırmadıkları gerekçesiyle 26 sosyal medya platformunu yasaklama kararı aldıktan sonra, diğerleri de Pandey'ninkine benzer taleplerde bulunmuştu.
Aylardır, sosyal medyada açıklanamayan zenginliklerini sergiledikleri iddiasıyla her kesimden güçlü politikacının çocukları olan "nepo bebeklerine" karşı öfke büyüyordu.
En çok paylaşılan fotoğraflardan biri , bir eyalet bakanının oğlu olan Saugat Thapa'yı, Louis Vuitton, Gucci ve Cartier gibi lüks markaların kutularından yapılmış bir Noel ağacının yanında dururken gösteriyordu. Thapa, buna cevaben, bunun "haksız bir yanlış yorumlama" olduğunu ve babasının "kamu hizmetlerinden kazandığı her rupiyi topluma iade ettiğini" söyledi.
"Bunu izlemek çok acı verici"
Pandey, "nepo bebekleri" içeriklerinin neredeyse tamamını izlemişti; ancak bir siyasi ailenin lüks yaşamı ile Körfez ülkesinde iş bulmak zorunda kalan sıradan bir genç Nepallinin yaşamlarını yan yana koyan bir video onu çok etkiledi. Pandey, "Bunu izlemek çok acı verici, özellikle de eğitimli gençlerin bile, burada ücretlerin insan onuruna yakışır bir yaşam için gerekenin çok altında olması nedeniyle ülkeyi terk etmek zorunda kaldığını bilmek acı verici," dedi.
17 yılda 14 hükümet
2008 yılında cumhuriyet ilan edilen Nepal'de, vaat edilen istikrar ve refah bir türlü gerçekleşmedi. Nepal 17 yılda 14 hükümet kurdu ve hiçbir lider beş yıllık görev süresini tamamlayamadı. Ülkenin siyaseti, komünist partilerin ve merkezci Nepal Kongre Partisi'nin sırayla iktidara geldiği bir sandalye kapmaca oyununa benziyor. Z Kuşağı protestoları nedeniyle istifa eden KP Sharma Oli de dahil olmak üzere üç lider, birkaç kez iktidara geri döndü.
Nepal'in kişi başına düşen GSYİH'si 1.500 doların altında kalarak, Afganistan'ın ardından Güney Asya'nın en fakir ikinci ülkesi oldu. Nüfusun yaklaşık yüzde 14'ü yurt dışında çalışıyor ve her üç haneden biri para transferi alıyor.
"Şiddetsizlik ve saygıyı vurguladık"
Pandey, Nepal'in doğusunda orta sınıf bir aileden geliyor ve babası emekli bir devlet öğretmeni. Üç yıl önce kendisine beyin tümörü teşhisi konuldu ve hala tedavi görüyor. Sağlık masrafları ailesini neredeyse iflasa sürüklediği için ablası onlara destek olmak için Avustralya'ya taşındı.
Pandey, protestolar öncesinde şiddetsizlik ve saygıyı vurgulayan ve katılımcılara "provokatörlere" karşı dikkatli olmaları gerektiğini hatırlatan yönergeler oluşturmak için başkalarıyla birlikte çalıştı.
8 Eylül sabahı, birkaç arkadaşıyla birlikte Katmandu'nun merkezindeki devasa bir trafik adası olan Maitighar Mandala'ya vardı. En fazla binlerce kişinin geleceğini düşünüyordu, ancak kalabalık giderek artıyordu.
26 yaşındaki protestocu Aakriti Ghimire, başlangıçta her şeyin barışçıl ve toplumsal olduğunu söyledi. "Hepimiz oturmuş, eski Nepal şarkıları söylüyorduk," dedi. "Sloganlar ve her şey o kadar komikti ki, çok eğleniyorduk. Sonra yürüyüşe başladık... Polis, araçların bizi rahatsız etmemesini sağlamak için oradaydı."
Hem Pandey hem de Ghimire, öğle saatlerinde kalabalığın parlamento binası olan New Baneshwor'a doğru hareketlenmeye başlamasıyla tehlikeyi hissetmeye başladılar. İkisi de motosikletli insanların geldiğini gördü ve Pandey, bu kişilerin ortalama Z Kuşağı protestocularından daha yaşlı göründüğünü söyledi.
Ghimire, bunların sızma eylemi olduğuna inandığını belirterek, "Barışçıl protestocuları, yani gerçekten bir amaç için gelenleri, şiddete başvurmak amacıyla gelenlerden ayırmak bizim için çok zorlaştı." diye konuştu.
Bazı protestocular parlamento binası çevresindeki güvenliği ihlal etmeye çalışınca, polis göz yaşartıcı gaz, tazyikli su ve ateşle karşılık verdi. Gerçek mermi kullanıldığına dair kanıtlar var ve okul çocuklarına da ateş etmekle suçlanıyorlar. Olayla ilgili soruşturma başlatıldı.
Ertesi gün kaos ve şiddet hüküm sürdü. Göstericiler, parlamentoyu, başbakanlık ofisini ve diğer hükümet binalarını ateşe vererek misillemede bulundular. Hem Pandey hem de Ghimire evlerinde kalıp gelişmeleri internetten izlediler.
"Bu insanlar kim?"
Ghimire, liderlerin evlerinin yıkılmasına atıfta bulunarak, "Pek çok insan, politikacıların yaptıklarının sonuçlarıyla nihayet yüzleştiğini görmekten çok memnun olduğunu söyledi," ifadelerini kullandı.
Pandey ise, "Petrol dolu şişelerle insanları gördüm. Petrolü motosikletlerden almışlar. Parlamentoya saldırmaya başlamışlar," dedi.
"İnsanlar kundakçıların gelip bu şeyleri yakmayı planladığını söylüyor... Bu insanlar kim?" diye sordu Ghimire. "Videolar bu insanların hepsinin maskeli olduğunu gösteriyor." diye de şüphelerini paylaştı.
Ordunun durumu kontrol altına almak için konuşlandırılmasıyla bir miktar sükûnet sağlandı; günlerce sokağa çıkma yasağı uygulandı. Haftanın ilerleyen günlerinde eski Yüksek Mahkeme Başyargıı Sushila Karki geçici başbakan olarak atandı. Karki, bu göreve protestocular tarafından desteklenmişti.
Ancak Nepal'in siyasi geleceğine ilişkin kaygılar sürüyor.
Travması hayatı boyunca kendisiyle kalacak
Pandey, ülkesinin geleceği konusunda ihtiyatlı bir iyimserlik içinde olduğunu ancak geçen haftanın travmasının hayatı boyunca kendisiyle kalacağını söyledi.
Bunun, onun nesli için siyasi bir uyanış olduğunu belirterek, "Artık sessiz kalmaya veya adaletsizliğe tahammül etmeye niyetimiz yok. Bu sadece nazik bir dürtme değil; onlarca yıldır gücü elinde tutan bir sisteme karşı cesur bir meydan okuma." diyor...
