Milyonlarca Rus, ülkenin medya düzenleyicisi Roskomnadzor'un, ülkenin en popüler uygulamaları olan WhatsApp ve Telegram'dan aramalara yönelik ağustos ortasında getirdiği yeni kısıtlamalarla karşı karşıya kaldı. Bu tarihin, Kremlin'in yakın kontrolündeki bir Rus firması tarafından geliştirilen ve Max olarak bilinen yeni bir "ulusal mesajlaşma" uygulamasının kullanıma sunulmasıyla aynı zamana denk gelmesi dikkati çekiyor.
WhatsApp ve Telegram'daki sorunların yanı sıra, birçok Rus artık mobil internetsiz bir hayata alışmaya çalışıyor, çünkü tüm şehirlerde düzenli olarak kesintiler yaşanıyor. Mayıs ayından bu yana Rusya'nın her bölgesinde mobil internet kesintisi yaşanıyor.
Özellikle yaşlılar arasında popüler
Nüfusu 143 milyon olan ülkede WhatsApp ve Telegram'ın aylık kullanıcı sayısının sırasıyla 97 ve 90 milyon olduğu tahmin ediliyor.
Ebeveynlerin sohbetlerinden kiracı gruplarına kadar günlük hayatın büyük bir kısmı bu platformlar üzerinden geçiyor. Sahibi Meta'nın Rusya'da aşırılıkçı örgüt olarak tanımlandığı WhatsApp, kayıt ve kullanımının kolay olması nedeniyle özellikle yaşlılar arasında popüler.
Rusya'nın bazı bölgelerinde, özellikle Uzak Doğu'nun ücra ve bağlantısı zayıf bölgelerinde, WhatsApp arkadaşlar ve iş arkadaşlarıyla sohbet etmekten çok daha fazlası. Mobil cihazlarda gezinme bazen can sıkıcı derecede yavaş olabiliyor, bu yüzden insanlar uygulamayı yerel meseleleri koordine etmek, taksi çağırmak ve haber paylaşmak için kullanıyor.
Her iki uygulama da uçtan uca şifreleme sunuyor
Her iki uygulama da uçtan uca şifreleme sunuyor; bu da hiçbir üçüncü tarafın, hatta uygulamaların sahibi olanların bile mesajları okuyamayacağı veya aramaları dinleyemeyeceği anlamına geliyor.
BBC'nin haberine göre, yetkililer, uygulamaların yasa gereği Rus kullanıcıların verilerini ülkede saklamayı reddettiğini ve dolandırıcıların mesajlaşma uygulamalarını istismar ettiğini iddia ettiklerini söylüyor. Ancak Merkez Bankası verileri, dolandırıcılıkların çoğunun hâlâ normal mobil ağlar üzerinden gerçekleştiğini gösteriyor.
Telekom uzmanları ve birçok Rus, bu baskıyı hükümetin insanların kimlerle konuştuğunu ve potansiyel olarak ne söylediğini kontrol etmeye çalışması olarak görüyor.
Putin'e yakın isme kurudurulan Max uygulaması
Yeni Max uygulaması pop yıldızları ve blog yazarları tarafından agresif bir şekilde tanıtılıyor ve 1 Eylül'den itibaren Rusya'da satılan tüm cihazlarda Max'in önceden yüklü olması gerekiyor.
Ülkenin aynı adlı en büyük sosyal ağının sahibi olan VK tarafından başlatıldı. Facebook benzeri platform, petrol ve gaz devi Gazprom ve Vladimir Putin'in en yakın sırdaşlarından milyarder Yuri Kovalchuk tarafından yönetiliyor.
Max'in, hükümet dijital hizmetleri ve bankacılık gibi birçok işlevi bir araya getiren bir süper uygulama olması planlanıyor.
Model, günlük yaşamın merkezinde yer alan ancak aynı zamanda sansür ve gözetleme aracı olan Çin'in WeChat'ini yansıtıyor.
Uygulamanın gizlilik politikası tartışmalı
Max'in gizlilik politikası, bilgilerin üçüncü taraflara ve hükümet organlarına iletilebileceğini, bunun da güvenlik servislerine erişime olanak sağlayabileceğini veya kullanıcı verilerinin sızıntılara karşı savunmasız hale gelebileceğini belirtiyor.
İnsanların eleştirel yorumları veya özel mesajları nedeniyle dava edildiği ve kişisel verilerin karaborsaya düştüğü Rusya'da bu durum gerçek bir endişe kaynağıdır.
Birçok Rus, WhatsApp ve Telegram'a getirilen yeni kısıtlamalar ve Max'in tanıtılmasıyla birlikte devletin vatandaşlarını gözetlemek için geniş imkanlara sahip olması nedeniyle endişeli.
Yeni yasa çıkarıldı
Yasa gereği, SIM kartınızı yalnızca ulusal kimlik belgenizle satın alabilirsiniz ve güvenlik güçleri telekom operatörlerinin altyapısına erişebilir. Bu, kimi aradığınızı ve nerede olduğunuzu öğrenebilecekleri anlamına gelir.
Bu aydan itibaren sim kartınızı yakın akrabalarınız dışında kimseyle paylaşmanız yasak.
Ancak Max, yetkililerin mesajlarınızı okumasına da izin verebilir ve uygulamadan kaçınmak giderek zorlaşıyor.
Okullar artık veli sohbetlerini uygulamaya taşımak zorunda.
Ukrayna sınırındaki Rostov bölgesinde Max, uyarı sistemi olarak kullanılırken, St. Petersburg'da acil servislere bağlanıyor.
Tüm bu baskılara rağmen Max, rakiplerinin çok gerisinde kalıyor; bu hafta 30 milyon kullanıcıya sahip olduğunu iddia etti.
İlk yasal kısıtlamalar 2012'de geldi
Kremlin, Vladimir Putin'in bir zamanlar CIA projesi olarak adlandırdığı internetin insanlara sunduğu özgürlüklerden uzun zamandır rahatsızlık duyuyordu.
İlk yasal kısıtlamalar, 2012 yılında kitlesel muhalefet protestolarının hemen ardından, resmen çocukları intiharla ilgili içeriklerden korumak amacıyla geldi.
On yıl sonra Rusya, Ukrayna'ya yönelik tam kapsamlı işgalini başlattığında, hükümet Facebook, Instagram ve X gibi popüler sosyal medya sitelerinin yanı sıra çoğu bağımsız medyayı da engelledi ve bunlara yalnızca VPN aracılığıyla erişim sağladı.
Yeni kısıtlamalar gelmeye devam ediyor: Bu ay itibarıyla Ruslar, internette aşırılık yanlısı materyalleri "kasıtlı olarak aradıkları" gerekçesiyle para cezasıyla karşı karşıya. Adalet Bakanlığı tarafından derlenen ve sürekli büyüyen bir kara listede 5 binden fazla kaynak yer alıyor. Örnekler arasında, 2024 yılında hapishanede ölen muhalefet lideri Aleksey Navalni'nin bir kitabı ve Ukrayna şarkıları yer alıyor.
Bir diğer yasak ise "aşırılıkçı" örgütlerle bağlantılı platformlardaki reklamları hedef alıyor ve bu da pek çok küçük işletmenin vitrin olarak kullandığı Instagram'daki reklamları fiilen sona erdiriyor.
VPN reklamları da yasaklandı ve bu uygulamaları kullanmak yasa dışı olmasa da artık ceza davalarında ağırlaştırıcı sebep olarak değerlendirilebilecek.
