Ürünlerin üzerindeki etiketler ne anlatır? Ziraat Mühendisi/Denetçi Neriman Koçhisarlı yazdı

Gıda ambalajları üzerindeki etiket bilgileri, tüketiciler için çok önemli bir bilgilendirme aracıdır. Sadece ürünlerin ön yüzüne bakarak ismi, markası, fiyatını değerlendirerek bazen de son tüketim tarihini kontrol edip alışveriş yapmak, aslında çok da doğru bir davranış değildir. "Etiket okur-yazarlığı", üreticinin yasal yükümlülüklerine uyduğunu izlemek amacıyla tüketicilerin etiket bilgelerini görüp, okuyup, anlayabilmeleridir. Etiketlerdeki açıklamalar, satın alacağınız her ürün hakkında sizi bilgilendirmektedir. Bunlar; üretici firma hakkında bilgiler, ürünlerin içinde yer alan tüm bileşenler, besin öğeleri, günlük tüketilmesi gereken porsiyon miktarı, verdiği enerji miktarı, üretimi sırasında geçirdiği işlemler, taşıma ve muhafazasında yapılması gerekenler, ürünün son kullanım tarihi/tavsiye edilen tüketim tarihi, parti seri numarası, net miktarı gibi bilgilerdir. Etiket okuma alışkanlığı geliştirerek, yapacağınız alışverişlerde alerjiniz olan ya da tüketmek istemediğiniz bir katkı maddesi-gıda bileşenini tespit edebilen bilinçli tüketiciler olabilirsiniz. Alışverişlerinizde etiket okur-yazarlığı “gıda güvenliği” için bir anahtar olacaktır Raflarda gördüğünüz her gıdanın ambalajında etiket bulunması zorunludur. Etiketi olmayan gıdalardan zaten uzak durun. Zira bunların çoğunluğu kayıt dışıdır. Etiket bilgileri olan ürünler izlenebilir, yani yaşayabileceğiniz bir sorun karşısında ulaşabileceğiniz muhatabınız var demektir. Etiketler mutlaka Türkçe olmalıdır. Özellikle ithal ürünlerin etiketlerinin Türkçe olmaması yasal otoritelerce kontrolden geçmediği anlamında olabilir, bunlardan da uzak durmanızı öneririm. Alacağınız bir ürünün ismi etiketindeki “içindekiler bölümü” ile uyumlu olmalıdır. Örneğin; meyve suyu, meyve nektarı, meyveli içecek, aromalı içecek, toz içecek gibi ürünlerde sizin almak istediğiniz ürün hangisi ise onun özelliği mi incelemelisiniz. Farkları, meyve oranına göredir. % 100 meyve "meyve suyu", % 25-99 meyve “meyve nektarı”, % 10-24 meyve “meyveli içecek”, % 0-9 meyve “aromalı içecek”, % 0 meyve “toz içecek” olarak sınıflandırılmaktadır. Bu bilgiler etiket üzerinde yer alır. Bunlara dikkat etmezseniz yanlış ürünü alma ihtimaliniz olabilir. Etiket bilgileri size üretici firmanın yasal şartlara uyum konusundaki ciddiyetini de gösterir. Herhangi bir gıdanın etiketinde “bir hastalığı önleme veya tedavi etmeye” dair bilgi bulunamaz . Hiçbir gıda bir hastalığı önleme veya tedavi etme amaçlı kullanılamaz, böyle bir özelliği de yoktur . Etikette bu ibarelere rastlarsanız, o markaya şüpheyle yaklaşın. Yine aynı ciddiyeti yazıların okunabilirliğinde bekliyoruz. Zira birçok tüketicinin “etiket okuma” alışkanlığının olmamasında, sanırım büyüteçle okunması gereken etiketlerin payı çok büyük! STT (Son Tüketim Tarihi) ve TETT’yi (Tavsiye Edilen Tüketim Tarihi) inceleyin Etiketlerde üretim tarihini yazmak zorunlu değildir bununla birlikte STT (son tüketim tarihi) veya TETT (tavsiye edilen tüketim tarihi) mutlaka bulunmalıdır. STT; et ürünleri, süt ürünleri, yumurta, balık gibi mikrobiyolojik olarak kolay bozulan gıdaların üzerinde yer alır. Bazen raflarda rastladığımız, son tüketim tarihi geçmiş ürünleri görürseniz almayın ve mutlaka satıcıyı uyarın. TETT; un, çikolata, zeytinyağı, bakliyat gibi mikrobiyolojik olarak kolay bozulmayan gıdaların üzerinde yer alır. Ürünlerin tazeliği yani koku, tat, aroma gibi özellikleri etkilenir. TETT’si yakın olan ürünleri alabilirsiniz hatta TETT’si geçmiş olan ürünleri de kontrollü bir şekilde tüketilebilirsiniz . Etiketlerde “ürünlerin açıldıktan sonraki raf ömürleri ve muhafaza şekilleri“ de yazmaktadır, bu hususu da dikkatlice okumalısınız. Özellikle pastörizasyon, sterilizasyon gibi ısıl işlem görmüş gıdaların raf ömrü, ambalajları açıldıktan sonra değişir. Örneğin; salça açıldıktan sonra kavanozun (teneke kutudaysa cam kavanoza bastırarak aktardıktan sonra) üzerine 2 santim kadar sıvı yağ eklenerek buzdolabında muhafaza edilmelidir. UHT meyve suyu, açıldıktan sonra buzdolabında muhafaza edilmek şartıyla 2 gün içinde tüketilmelidir. Orijinal ambalajı bozulan (teneke peynir, zeytin gibi) ve dondurulmuş gıdaların çözülerek (et, balık, deniz ürünleri gibi) satılması durumunda bu ürünlerin STT ya da TETT bilgisi değişir. Bunların belirlenmesi ve tüketiciye sunulması satış yerinin sorumluluğundadır. Bu ürünleri alırken STT ya da TETT bilgisini kontrol ediniz. Dondurulma tarihi, STT ya da TETT’den farklıdır. Dondurulma tarihi sırayla gün, ay ve yıl olarak ve kodlanmadan belirtilir. Bu tür ürünlerin etiketinde, dondurulma tarihi ile birlikte STT ya da TETT bilgilerinden uygun olan bilgi de yer almalıdır. Etiket üzerinde ürünün parti işareti veya numarasını inceleyin, ürünün “ait olduğu partinin” tanımlanmış olduğunu kontrol edin. Üretici bilgilerini inceleyin Satın alacağınız ürünün etiketindeki üretici firma bilgileriyle ilgili kısımda; ticari unvanı, adresi, işletme kayıt ve onay belgesi bilgileri yer almalıdır. Her işletmeye dair bir kayıt ve onay belgesi olur, bu bilgilerin olmaması ürünün "güvenilir olmadığı" anlamına gelir. Ürünün üreticisi veya ambalajlayıcısı farklı firmalar ise buna dair bilgiler ve ithal ürün ise de menşei ülke bilgileri etikette anlaşılır bir şekilde görülmelidir. İçindekiler bilgilerini inceleyin Yasal mevzuata göre bileşenin tanımı “bir gıdanın üretiminde veya hazırlanmasında kullanılan ve değişmiş bir formda da olsa son üründe bulunan aroma vericiler, gıda katkı maddeleri, gıda enzimleri de dahil herhangi bir madde veya ürünü ve bileşik bileşenin herhangi bir bileşeni” şeklinde tanımlamaktadır. Yani üretici firmaların tüm şeffaflığı ile bileşen-içindekiler beyanı yapması zorunludur . Etiket üzerinde "içindekiler" kısmını incelediğinizde aşağıdaki ifadeye benzer açıklamalar görürsünüz: Tam buğday unlu bisküvi: Buğday Unu, Tam Buğday Unu %24, Bitkisel Yağ (Palm, Ayçiçek, Pamuk, Kanola), Şeker, Kabartıcılar (Amonyum Hidrojen Karbonat, Sodyum Hidrojen Karbonat, Sodyum Asit Pirofosfat), Glukoz-Fruktoz Şurubu, Yumurta, Malt Ekstrakt (Arpa Ürünü), Kepek, Peynir Altı Suyu Tozu (Süt Ürünü), Süt Tozu, Tuz, Aroma Vericiler, Emülgatör (Sodyum Stearol-2-Laktilat), Renklendirici (Karamel). Gluten içerir. Eser miktarda susam içerebilir. Kalın puntolarla yazılmış ürünler alerjenleri ifade eder Kalın puntolarla yazılmış olan ürünler “alerjenleri” ifade etmektedir. Örnek "içindekiler" bilgisine göre; yumurta, malt ekstrakt (arpa ürünü), kepek, peynir altı suyu tozu (süt ürünü) ve süt tozu kalın punto ile yazılmış yani mevzuata göre alerjen ürünlerdir. Sizin bu bileşenlerin yer aldığı bir ürüne alerjiniz olması durumunda kalın puntolar dikkatinizi daha çok çekecek ve ürünü almayacaksınız. Etikette alerjen olarak kalın yazılacak ürünler; gluten içeren tahıllar, kabuklu deniz mahsulleri, yumuşakçalar, soya fasulyesi, süt (laktoz dahil), yumurta, balık, yerfıstığı, badem, fındık, susam gibi kuruyemişler, kereviz, hardal, kükürt dioksit ve sülfitler, acı bakladır... “Eser miktarda susam içerebilir” ifadesi ürünle aynı işletmede üretilen başka ürünlerde “susam olduğunu” ifade etmek içindir. Yani yine alerjen uyarısı anlamındadır. Miktar olarak çoktan aza doğru sıralanmıştır. İncelersek; Tam buğday unlu bisküvi ürününün içeriğinde en çok buğday unu var anlamındadır. Tam buğday unun miktarının da %24 olduğu anlaşılıyor. İsminde “tam buğday unundan yapılmıştır” demiyor zaten “tam buğday unlu” diyor, o yüzden bu bir aldatmaca değil. Ürünün üçüncü en büyük bileşeni bitkisel yağ. Yağlara gelince de çoktan aza doğru palm-ayçiçek-pamuk-kanola yağları olduğunu anlıyorsunuz. Özellikle palm yağı (bu üründe yok ama hidrojenize yağ, margarin de belirtilir) konusunda hassas iseniz ürünün etiketinden varlığını anlayacaksınız. Dördüncü sırada şeker, altıncı sırada da glukoz-fruktoz şurubu var. Yani “tatlılık” özelliği şekerin yanı sıra “çoğunlukla mısır kökenli olan nişasta bazlı şekerden” geliyor demektir. Mısır ürünleri ya da nişasta bazlı şeker konusunda hassas iseniz etiketi incelediğiniz durumda üründe varlığını anlayacaksınız. Kabartıcı olarak kullanılan maddelerin sırası da çoktan aza doğru Amonyum Hidrojen Karbonat, Sodyum Hidrojen Karbonat, Sodyum Asit Pirofosfat olduğunu anlamalıyız. Yumurta, Kepek, Peynir Altı Suyu Tozu (Süt Ürünü), Süt Tozu, Tuz içerdiğini anlıyoruz yine bu maddeler konusunda hassas iseniz ve alerji uyarısı olarak düşünüyorsanız, etiketi incelediğiniz durumda üründe varlığını anlarsınız. Malt Ekstrakt (Arpa Ürünü), arpa tohumlarının çimlendirilip, kurutulması ve/veya kavrulması ile elde edilir. Unlu ürünlerde “tat ve renk vermesi” için kullanılır. Bu ürün alerjendir, etiketi incelediğiniz durumda üründe varlığını anlarsınız. Aroma Vericiler, Emülgatör (Sodyum Stearol-2-Laktilat), Renklendirici (Karamel) ürünleri mevzuata göre kullanılabilecek gıda katkı maddeleridir. Etikette üründeki fonksiyonunu yani renk için, emülgatör olarak ya da aroma vermek için olduğu ve özel isimleri yazmaktadır. Bütün GKM (gıda katkı maddeleri) zararlı değildir. Bunu sonraki yazımda detaylı incelemek isterim zira tüketicilerin GKM’i özellikle de E kodları bulunan etiketteki ürünleri satın almama eğilimi var. Bu yazıda da “etiket incelerken” GKM’ler nasıl belirtilir temel birkaç bilgi vermek istedim. İkinci bir etiket örneğinde “Şeker (S)” veya Fruktoz-Glukoz şurubu (F)” kullanılan bir içeceğin içindekiler bilgisinde ”kullanılan şeker veya fruktoz-glukoz şurubu paket üzerine kodlanmıştır” yazısı görmelisiniz ve “S” veya “F” olarak da ambalaj üzerinde bu kodu görmelisiniz. Kullanılan tatlandırıcı konusunda hassas iseniz ürün hakkında kararınızı etiketi inceleyerek verebilirsiniz. Koruyucu atmosferde ambalaj “Koruyucu atmosferde ambalajlanmıştır" ifadesi, GKM (gıda katkı maddeleri) mevzuatına göre kullanımına izin verilen ambalajlama gazlarıyla dayanıklılık süresi uzatılmış demektir. Cips, çerez, salam, sosis, peynir, unlu ürünler, reçel, taze meyve ve sebzeler…gibi kullanım alanlarına sahiptir. Özel muhafaza ve/veya kullanım koşulları İncelediğiniz etiketlerde genelde ürünün nasıl muhafaza edileceği ve bu sırada uyulması gereken koşullar STT ya da TETT ile birlikte verilmektedir. Alışverişiniz sırasında ‘serin ve kuru yerde muhafaza ediniz’ ifadeli bir ürünün kaldırımda “güneş alnında!” satışa sunulduğunu görürseniz ya da “+4 derece de buzdolabında muhafaza ediniz” ifadeli bir ürünü de orta reyonlarda satışa sunulduğunu görürseniz, o ürünleri almayın ve satıcıyı uyarın. İncelediğiniz etiketlerde okur-yazarı olmanızın önemli olduğu bir konu da bazı balık ve deniz ürünleri ile ilgilidir. Daha önceden dondurulan ve çözündürülerek satılan ürünler olması durumunda, isimlerinin yanında ‘çözündürülmüştür’ ifadesi ve kullanım bilgisi olarak da “tekrar dondurmayınız” ifadesi bulunmakta olduğunu göreceksiniz. Böylelikle hemen tüketmek ya da derin dondurucuda saklama kararınıza göre alışveriş yapabileceksiniz. İncelediğiniz etiket “ışınlanmıştır” veya “ışınlama işlemi yapılmıştır” ifadeleri varsa ışınlama işlemi uygulanmış gıdadır. Işınlamanın uluslararası sembolü “Radura” olup ışınlanmış her gıda ürünün etiketinde yer almalıdır. Işınlanmış ürünler konusunda hassas iseniz ürünün etiketinde bunu göreceksiniz. Enerji ve Besin öğelerini inceleyin Etiketi üzerinde yazan “enerji ve besin öğeleri" tablosundan, ürünün beslenme bilgilerini öğrenebilirsiniz. Bu bilgiler, ürünün faydası ve zararı hakkında fikrinizin olmasını sağlar. Enerji değeri, yağ, doymuş yağ, karbonhidrat, şeker, protein ve tuz miktarı zorunlu yer alması gereken bilgilerdir. Etiket bilgileri 100 gram/mililitre üzerinden hazırlanılır. Ürününüz 200 gram/mililitre net ağırlıktaysa bilgileri 2 ile çarparak alacağınız değerleri hesaplamalısınız. Güçlü bir probiyotik kaynağı olarak kefir içmek istediniz. Elinizdeki ürün “sade” olanı ve enerji-yağ-şeker-protein oranını inceledikten sonra almaya karar verdiniz. Sonra, “Sadesi bana ekşi geliyor çileklisini, muzlusunu içeyim” dediğinizde aynı şey olmadığını bilin. Meyveli ya da aromalı olan çeşitler için “şeker oranı” dolayısıyla da “enerji miktarı” değişecektir. Enerji alma konusunda hassasiyetiniz varsa bu farkları inceleyeceğiniz etiketlerde göreceksiniz. Diyet ya da light "kalorisiz" demek değildir! Ambalajları üzerinde "enerjisi azaltılmış", "yağı azaltılmış", “şekersiz” gibi ifadeler olan ürünleri, beslenme bilgilerini incelemeden diyetinize almayın. Şekersiz yazan birçok ürünün içerisinde tatlandırıcı bulunur. Tatlandırıcılar, insülin salgılanmasında etkidir. Ayrıca light ürünlerde bulunan sukroloz, aspartam gibi tatlandırıcılar yağ hücresi üretimini de neden olmaktadır. Diyet ya da light etiketli ürünler “kalorisiz” demek değildir. İstediğiniz kadar yiyip içebileceğiniz anlamına gelmez hatta bazen light ürünler ilave şeker ya da katkı maddesi içerebilir. Kelime oyunlarına ve görsellere dikkat! Kelime oyunlarının en başında “hiçbir koruyucu madde içermez” ifadesi gelmektedir. Bu demek değil ki “hiçbir katkı maddesi içermez”. GKM (gıda katkı maddeleri) birçok gıdanın olmazsa olmazıdır ve hepsi de zararlı değildir. Yanıltıcı görseller mevzuat gereği yasak olduğu halde karşımıza çıkabilir. Sadece görsellere bakarak değil etiket bilgilerini de iyi incelemeliyiz. Aksi durumda ambalajında; yayık resmi olan bir ürünü “tereyağı” değil “margarin” olarak alabiliriz, inek resmi olan bir “sütlü buzu” “dondurma” sanabilirsiniz ya da “nar resmi “olan “nar ekşili sosu” “nar ekşisi” sanabilirsiniz. En iyi denetçi sizsiniz. Sizin kadar etkili hiçbir denetim mekanizması olamaz. Üreticiler ve satıcıların “her istediğim ürünü satabilirim” düşüncesinden çıkması ancak denetlercesine alışveriş yapmanıza bağlıdır. Kendinizin ve sevdiklerinizin sağlığına sahip çıkmanızı temenni ederim. Sağlıkla kalın…

Ürünlerin üzerindeki etiketler ne anlatır? Ziraat Mühendisi/Denetçi Neriman Koçhisarlı yazdı

The Economist'ten Z kuşağı: Çabuk istifa ediyor, zam isterken çekinmiyor

Ukrayna ordusu, Ruslara karşı toprak kaybediyor

ABD'nin İsrail ile ilgili iç yazışmaları sızdırıldı

Atama bekleyen öğretmenler seslerini yükseltti

İktidarın icraatları "Türkiye'nin kalkınma hamleleri" başlığıyla yeni müfredatta

Yapay zekayla gıda kayıplarının önüne geçilecek

Türk Sağlık-Sen: Vergi dilimi haksızlığına son verilmeli!

Türk şirket borcunu ödemeyen Batı Afrika ülkesinin elektriğini kesti

Meteorolojiden 'kuvvetli rüzgar ve yağış' uyarıları!

Aylık et, balık, yumurta harcaması 5 bin 997 liraya yükseldi