Şu ana kadar yapılan çalışmalarda koronavirüsün gıdalarla bulaştığına dair bir kanıt yok, bütün sağlık otoriteleri tarafından da çok düşük ihtimal olarak kabul ediliyor.
AMA!
Gıdalara başka bir kaynaktan -tabii ki insan- virüs bulaşmışsa, belirli bir süre enfekte olma yeteneğini korumakta. Bu süre içerisinde virüs, gıdaya dokunan insanın eline bulaşabilir ve oradan da ağız, burun, göz yolu ile solunum sistemine taşınabilir. Gıdalarla hastalığa yakalanılmasının ancak bu yolla olduğu belirtilmektedir.
Enfekte bir kişinin, gıdaların üzerine öksürmesi, hapşırması ya da konuşurken tükürüğünün gitmesi, virüsün bulaşmasına neden olur. Aynı şekilde enfekte bir kişinin, tuvalet sonrası ellerini iyi yıkamaması da neden olur.
Bu durum koronavirüse özel değildir. Bunlar genel hijyen kurallarındandır ve zaten birçok mikroorganizma bu şekilde gıdaya bulaşabilir.
Bulaşmanın önlenmesi için açıkta satılan gıdalardan olabildiğince uzak durmak, ambalajlı gıdaları tercih etmek akıllıca olur. Ambalaj, gıdaları mikrobiyolojik bulaşmalara karşı da korur. Böylece belki de enfekte birinin dokunduğu ürünleri tüketmek zorunda kalmazsınız.
Pişmiş ya da dondurulmuş ürünlerden koronavirüs bulaşır mı?
Gıdalar, yeterince pişirildiğinde diğer hastalık yapıcı mikroorganizmalarla birlikte koronavirüsün de yok olduğu bilinmektedir. Bununla birlikte, pişirme sonrası hazırlık ve sunumda ya da paket servis aşamasında bulaşmanın önlenmesi gıda güvenliği açısından çok önemlidir.
Virüsler “gıdalar” üzerinde çoğalamazlar dolayısıyla da gıdaların bozulmasına sebep olmazlar. Virüsler için “gelişme/çoğalma” değil “hayatta kalma” söz konusudur. Burada, yüksek ısıya karşı dayanıksız olmaları bizim avantajımıza olan bir durumdur. Bazı ülkelerde yemekler çiğ ya da az pişmiş tüketiliyor. Türkiye’de pişirilmiş hatta iyi pişmiş yemek tüketilmesi, yine avantajımıza olan bir durumdur. Çoğu virüs 60 derecede 60 dakika içinde inaktive olur. Koronavirüs için de otoritelerin önerdiği, 70 derecede 30 dakika ısıl işlem yapılmasının yeterli olacağı yönündedir. Dolayısıyla ısıl işlem görmüş ya da pişirilmiş gıdalar için bu tehlike yoktur.
Virüsler soğuğa dayanıklıdır
Virüsler soğuğa dayanıklıdırlar. Sıfırın altında 20 derecede de “hayatta kaldığı” görülmüştür. Enfekte olmuş bir gıdayı dondurursanız koronavirüsün de hayatının devam etmesine neden olursunuz. Eğer ürünü enfekte olmadan önce dondurduysanız, koronavirüs açısından hiçbir tehlikesi yoktur. Zaten dondurulmuş gıdaları üreten işyerlerinde genelde “ısıl işlemden” sonra ürün dondurulur. Diğer ambalajlanmış gıdalar gibi dondurulmuş gıdalarda da koronavirüs olmaz.
Şu ana kadar dondurulmuş gıdadan koronavirüs bulaşması ile ilgili bir bilgi yoktur. Basında yer alan “dondurmada, dondurulmuş karideste, dondurulmuş tavukta koronavirüs çıktı” haberleri, büyük olasılıkla ya üretim sırasında ya da sonradan, yukarıda da anlattığım genel hijyen kurallarına uyulmamasından kaynaklanmaktadır.
Dışarıda yemek yemek güvenli mi, restoranlardan koronavirüs bulaşır mı?
Pandemi sürecinde evinizde ve aynı evde yaşadığınız kişilerle yemek yemek sizi riskten korur. Hepimiz dostlarımızla, akrabalarımızla, kısaca sevdiğimiz kişilerle yemek yemeyi özledik. Bununla birlikte aynı masada yenen yemeklerde sosyal mesafe korunamamaktadır. Yemek sırasında maske takılmıyor ve konuşuluyor. Bu sırada enfekte birisinin ağzından çıkacak damlacıklarla birçok kişiye ve masanızdaki yemeklere koronavirüs bulaşabilir. Ayrıca ürünü pişiren, hazırlayan, önünüze getiren, masadaki servisi açan kişilerin taşıyıcı olmaları riskini de göz önünde bulundurmak gerekir.
Dışarıda yemek yemeye karar verdiğinizde, hastalanma ihtimaliniz, oradaki insanlara bağlıdır. Enfekte olmayan, hijyen kurallarına uyan çalışanların yemeğinizle, servisinizle ilgilenmesini umarsınız. Bir de masanızdaki ve aynı restorandaki kişilerin hasta ya da taşıyıcı olmamasını. Peki bu tabloda sizin elinizde ve kontrollünüzde olan ne var?
Hafta başında yapılacak kabine toplantısında restoranların açılmaları konusu ele alınacak. Açıldıklarında gitmek isterseniz aşağıda sıraladığım hususları dikkate almanızı tavsiye ederim;
*Bildiğiniz ve güvendiğiniz bir yer olmasına öncelik verin
*Daha az kişinin olduğu yerleri tercih edin
*Mümkünse açık havada, değilse pencere kenarında bir masa seçmeye özen gösterin
*Masanıza oturmadan önce ve yemeğe geçmeden önce ellerinizi yıkayın
*Pişmiş ürünler tercih edin
*Çiğ ve açık büfe ürünlerden uzak durun
*İçecek kutularını, dezenfektan ya da kolonya ile temizleyin ve pipet kullanın
*Mutfak ve servis elamanları genel hijyen kurallarına uyuyor mu gözlemleyin
*İçeriye doğal hava girişi sağlanıp, havalandırma yapılıyor mu kontrol edin
*Tuvalet ve lavabolar temiz mi, sabun, dezenfekten ve kağıt ürünler yeterli mi bakın.
İşyerinize yemek istediğinizde;
*Yemeğinizi almadan önce ellerinizi yıkayın
*Kullanmayacağınız ya da yemeyeceğiniz hiçbir şeye dokunmayın
*Yemek dağıtımı ve servisi yapan kişilerle sosyal mesafeyi koruyun
*Pişmiş ürünleri tercih edin, çiğ gıdalardan uzak durun
*Mümkünse yemeğinizi kimsenin olmadığı açık alanda ya da sosyal mesafeli oturabileceğiniz bir alanda yiyin
*Çay ve kahve gibi içecekleri çalışma ortamından ziyade açık alanda ya da sosyal mesafe olabilecek yerlerde içmeyi tercih edin
Paket servis güvenli mi?
Dışarıdan söyleyeceğiniz yemekler pişmiş ürünler ise bunlar yine koronavirüs açısından güvenli kabul edilir.
AMA! AMA!
Riski elimine etmek için yine dikkat etmek gereken hususlar var;
*Yemeğinizi karşılarken ve ödeme yaparken maskenizi takarak sosyal mesafeyi koruyun
*Yemeğinizin paketini, poşetini, kutusunu mutfak dışında bir alanda bıraktıktan sonra ellerinizi yıkayın
*Pakette, poşette, kutuda vb bulaşma olduğunu varsayarak çöpe atın ve ellerinizi tekrar yıkayın
*Yemeklerinizi kendi kaplarınıza aktarın. Bu sırada yemeğiniz dışında bir şeye değdiyseniz tekrar elinizi yıkayın
* Yemeğinizi mikrodalga fırından tutun ya da başka bir yöntemle ısıtın
*Yemeğin yanında ambalajlı olarak gelen içecek kutuları, çeşni ve sosları sabunla yıkayıp, durulayıp, kurulayarak kullanın.
Market ve pazar alışverişinde nelere dikkat etmeliyiz?
Marketten ya da pazardan alacağımız bir gıdaya koronavirüs; rafta ya da tezgahta bulaşmış olabileceği gibi önceki zincirin birinde de bulaşmış bir şekilde gelmiş olabilir.
Gerek tüketicilerin gerekse de gıda çalışanlarının ürünlerle sadece sağlıklı iken temas etmesi çok önemlidir. Gıdalarla teması olan bir işletmede, hastalık belirtileri olan kişiler (ateş, öksürük, nefes darlığı, tat ve koku alamama, kusma, ishal…) işletmeden ve/veya gıda satış ortamlarından uzaklaştırılmalıdır.
Dünya Sağlık Örgütü, koronavirüsün plastik ve paslanmaz çelikte 72 saat, bakırda 4 saat, kartonda ise 24 saat yaşayabildiğini bildirdi. Marketteki ya da pazardaki gıdalara bizden önce dokunan kişinin enfekte olup olmadığını bilmiyoruz. Dolayısıyla hangi gıda ürününü seçeceğimiz artık daha da önemli oldu.
*Tüm gıda sektöründe olduğu gibi buralarda da çalışan kişilerin maske takması, işine ve genel hijyene uygun eldiven kullanmasına dikkat edin
*Ambalajlı ürünleri tercih edin
*Ekmek, simit vb pastane ürünlerini poşet içinde alın
*Satın almayacağınız ürünlere dokunmayın
*Soğuk ve dondurulmuş muhafaza edilen gıdaları kasaya geçmeden önce en son alın
*Market ve pazarlardaki gıda ürünlerine koronavirüs bulaştırabilecek bir kaynak da paradır. Tüketiciler ve gıda çalışanları parayla temas ettikten sonra ellerini, ağzına, burnuna ve gözlerine bulaştırmaları hastalık riskini ortaya çıkartacaktır, dikkatli olun.
Marketten ya da pazardan aldığımız ürünleri nasıl temizleyeceğiz?
*Pazardan, marketten aldığınız ya da online siparişle gelen ürünleri poşetleriyle birlikte açık havada (balkonda mesela) bekletin. Böyle bir alanınız yoksa ürünleri kapalı, pek kullanmadığınız bir bölüm ya da odaya koyun
* Poşetlerde bulaşma riski olduğunu varsayarak çöpe atın ve ellerinizi tekrar yıkayın
*Dondurulmuş ve soğuk zincirdeki ürünleri hemen alın diğerlerini de 2 saat havalandıktan sonra, sırasıyla meyve ve sebzeleri, ambalajlı kuru gıdaları, konserveleri temizlenmek üzere mutfağa alın
*Hiçbir gıdanın üzerine, koronavirüsü öldüreceğini düşünerek el dezenfektanı, sabun, çamaşır suyu vb kimyasal uygulamayın. Bu zehirlenmenize neden olabilir.
Dondurulmuş ve soğuk zincirdeki ürünler nasıl temizlenmeli?
*Dondurulmuş ürünler başta olmak üzere soğuk zincirin kırılmaması gereken gıda paketlerini (süt ve et ürünleri gibi) bu poşetlerin içerisinden alıp mutfak tezgahına koyun.
*Ellerinizi yıkayın ve ürünlerin paketlerini hızlı bir şekilde sabunlu soğuk su ile yıkayıp durulayın ve iyice kurulayıp dolaba ya da buzluktaki yerine kaldırın.
*Tezgahınızı sabunlu bezle temizleyerek durulayın ve ellerinizi tekrar yıkayın
Sebzeler ve meyveler nasıl temizlenmeli?
Mikroorganizmaların sebze ve meyvelere bulaşma olasılığı yüksektir. Meyve ve sebzelerin yıkanmadan tüketilmemesi büyük önem taşımaktadır. Burada, koronavirüs söz konusu olmadan önce zaten nasıl sebze ve meyvelerinizi yıkıyorsanız o uygulamalarınıza aynı şekilde devam edebilirsiniz. Koronavirüse özel bir meyve ve sebze yıkama yöntemi yoktur.
Genel yöntem olarak önerim;
*Sebze ve meyveleri poşetlerin içerisinden alıp mutfak tezgahına koyun. Ellerinizi yıkayarak kullanacağınız kaplarınızı ayarlayın
*Ürünleri akan soğuk suyun altında tek tek ve ovarak yıkayın
*Yapraklı sebzelerin üst yapraklarında temas daha çok olacağı için atılabilir
*Her ürünü ayrı olmak üzere derin mutfak kaplarında sirkeli soğuk suda bekletin. Sirke yerine karbonat ya da gıda dezenfektanı içeren ozon veya klorlu bol suyla da yıkayabilirsiniz
*Soğuk suyun altında bir durulama daha yapın
*Hızlı bir şekilde, suyunun akması için süzün ve temiz bezlerle ya da kağıt havlu ile iyice kurutup bir süre havalandırıp buzdolabına kaldırın
*Tezgahınızı sabunlu bezle temizleyerek durulayın ve ellerinizi tekrar yıkayın
*Tüm gıda ürünleri gibi meyve ve sebzeleri de zehirlenmemeniz için el dezenfektanları, sabun, çamaşır suyu vb kimyasallarla yıkamayın, kesinlikle temas ettirmeyin.
Ambalajlı ve kuru gıdalar nasıl temizlenmeli?
*Poşetlerin içerisinden alıp mutfak tezgahına koyun. Ellerinizi yıkayın
*Metal, cam, plastik gibi ambalajları olan ürünleri sabunlu bez ile temizleyerek durulayın ve çok hızlı bir şekilde iyice kurulayın
* İçine sabun ya da su sızabilecek ambalajlar ise ya da karton malzemeden ambalajlarsa dezenfektanlı ıslak mendiller ile iyice temizleyin
*Tezgahınızı sabunlu bezle temizleyerek durulayın ve ellerinizi tekrar yıkayın
Gıdalar koronavirüsün birincil bulaşma kaynağı değildir
Koronavirüsün gıda sektörü kaynaklı bulaşması, gıda üretim, satış zincirinde ve tarımsal üretimde güvenli gıda tedarikinin sağlanması ile engellenir. Bunun için tarım sektöründe iyi tarım uygulamaları ile başlayan çalışmalar zincirin diğer halkalarında da iyi hijyen uygulamaları ve gıda güvenliği yönetim sistemleri ile sürmelidir.
Gıda sektöründe çalışanlardan, sağlık riski taşıyanların çalıştırılmaması gerekir. Belirtileri olan çalışanlar mutlaka yöneticilerine bilgi vermelidir. Hiçbir şeyin gözden kaçmaması için işyerlerinde ateş ölçümleri ve genel sağlık kontrolleri daha sık yapılmalıdır. Bu konuda eğitimler daha sık tekrarlanmalıdır.
Çalışan tüm personelin, gıda güvenliği eğitimi almaları, kişisel ve genel hijyen kurallarına uymaları, hasta olarak çalışmaması ve maske gibi kişisel koruyucu malzemelerini takması zorunlu olmalıdır.
Koronovirüs ile ilgili gıda kaynaklı olabilecek sorunlar ve ülkemizdeki tarım ve gıdada yaşanan tüm sorunların çözülmesi için tarladan sofraya sistem ele alınmalıdır. Tarla, gıda üretim, muhafaza, market, lojistik, servis… Profesyonellerinin de yer aldığı bilim kurulu olması gerekliliktir.
Kısıtlamalar sayesinde rakamlar düşse de salgın hala devam ediyor.
Bir süre daha sabredelim, kendimizi ve sevdiklerimizi güvende tutmak için mümkün olduğunca evde kalalım ve kendi pişirdiklerimizi tüketelim.
Güvenli, keyifli, huzurlu, sağlıklı sofralarda buluşacağımız güzel günlere kadar dikkati elden bırakmayalım.
Sağlıkla kalın…
Editör: Ömür Ünver
