İlkim Yiğit- Atık Yönetimi Uzmanı/Kıdemli Çevre Danışmanı
İsviçre’nin Davos kentinde düzenlenen Dünya Ekonomik Forumu (WEF) ve Birleşmiş Milletler tarafından yapılan uyarıda, 2050 yılında üretilecek küresel elektronik atığın 120 milyon tona çıkacağı belirtildi. Dünyadaki bütün ülkeler 2016 yılında yıllık olarak 44,7 milyon ton veya bir başka şekilde ifade ile kişi başına 6,1 kilograma eşdeğer e-atık ürettiler.
Ülkemizde de durum çok farklı değil… 2003 yılında 21 yaşında olan, 2059'a kadar yaşayan ve yüzde 4'lük bir elektronik atık artışı öngörülen her bir insanın, ömür boyu 3,3 ton atık üreteceği söyleniyor. Yine aynı şekilde 2003 yılında doğan, 2080 yılına kadar yaşayan bir kişinin de yaşamı boyunca 8 ton e-atık üreteceği tahmin edilmekte. Ayrıca 20 yıl içinde sadece bir kişi yalnızca 68 farklı cihaz değiştiriyor.
Neden mi bu kadar çok?
Türkiye İsraf Raporu’na göre ülkemizde; bireylerin tamamının evinde buzdolabı bulunuyor. Ütü, çamaşır makinesi ve televizyon (%99,2, %99,0, %98,6), buzdolabından sonra en fazla sahip olunan elektrikli eşyalar içinde yerini alıyor. Bulaşık makinesi sahipliği ise %83,3 iken, hanelerde bilgisayar sahipliği %78,0 oranında.
Yine aynı rapora göre; ülkemizde cep telefonu olmayanların oranı sadece %1,5… Cep telefonu olanların akıllı telefon sahipliği ise %93,8’e ulaşmış durumda. Bu oranın %13 kadarı birden fazla cep telefonu kullanıyor. En önemlisi ülkemizin yarıdan biraz fazlası nüfus (%51,8) cep telefonunu üç yıl içerisinde değiştiriyor.
Bireyler arasında cep telefonunu değiştirme nedeni olarak “bozulması” belirtenler (%74) en yüksek oranda… Bunu cep telefonu değiştirme nedeni olarak %30,8 ile “piyasaya çıkan en yeni modele sahip olma isteği” diyenler izliyor ki bu oranın azımsanmayacak düzeyde olduğunu görüyoruz.
Rakamlar bize aslında şunu söylüyor; Üreticiler, müşterilerin dikkatini çekebilecek yeni ve yenilenmiş elektronik ürünler üretmeyi hedefliyor ancak bu hedef sürdürülebilir tüketim fikri ile uyumlu olmadığı gibi, elektronik atığın artmasına da sebep oluyor. Ayrıca, ihtiyaç olmamasına rağmen elektronik cihazlarımızı sık sık değiştirmeyi, yenilemeyi hatta cihazlarımızla övünmeyi maalesef seviyoruz.
Bu düşünce tarzında devam edersek, doğal kaynaklarımızın sonsuz olmadığını yakın gelecekte anlayacağız. Yalnızca cihazların hammaddesi olan doğal kaynaklar için değil, sonuçta artan nüfus için ihtiyaç olan enerjiyi de doğamızdan sağlıyoruz. Cep telefonlarımızı şarj etmek için elektrikten farklı bir enerji türü henüz yok.
Doğal Kaynaklar Azalıyor
Dünyamız cevher eldesi sırasında kaynakların azalması ile başlayan bir dizi sorunla karşı karşıya… Eşyalar, yalnızca atık haline geldikten sonra çevreye zarar vermezler. Tüm sektörlerde üretim için kullanılan hammaddenin maden cevherinden elde edilmesi kaynakların azalmasına sebep olur.
Şöyle ki;
18 kg.’lık bir cihaz üretiminde, 1800 kg
1 masa üstü bilgisayar üretiminde / 1500 kg
1 laptop üretiminde / 400 kg
1 cep telefonu üretiminde / 75 kg atık üretilir.
Bu yüzden; bir cihazınızı yenisiyle değiştirmeden önce yapabileceğiniz seçeneklerinizi düşünmemiz gerekiyor. Yeni özellikler yükseltilebilir mi? Ya da buna gerçekten ihtiyacınız var mı?
Şehir Madenciliği
Cevher kullanımı ile ilgili Türkiye’deki en kapsamlı araştırma Çelik İhracatçıları Birliği tarafından yapılmıştır. Global Hurda Değerlendirme Raporu’ndaki verilere göre 2017 yılında Türkiye’nin toplam ithalatı 236,5 milyar dolardır. İthal edilen hurda çeliğe ise (kullanılan toplam ithal çeliğin yaklaşık yüzde 69.5’u ithal edilmiştir.) toplam 9,4 milyar dolar ödenmiştir. Bu veriler göstermektedir ki toplam ithalatın yüzde 4’ünü hurda ithalatı oluşturmaktadır. Bu cari açığı ülkemizde elektronik atıkları kullanarak kapatmak mümkün…
Şöyle ki; 1 kg demirin elde edilmesi için 200 kg maden cevherinin çıkarılmasına ihtiyaç duyulurken, 2 kg. elektronik atık geri dönüşüm prosesinden aynı miktar demir elde edilebiliyor. Yine aynı şekilde 1 kg. bakır için de, 200 kg cevherin çıkarılmasına ihtiyaç duyulurken, 13 kg elektronik atık geri dönüşüm prosesinden aynı miktar bakır elde edilebiliyor. Bu yüzden elektronik atıklar şehirlerin madenleri olarak değerlendiriyor.
Bunu öğrendiğimize göre atık hale gelmiş elektrikli ve elektronik eşyamızın ekonomiye kazandırılmasında daha özenli davranacağımızı düşünüyorum.
Neler E-atıktır?
Elektronik atık; cihazların kullanım ömrünün tamamlanması, artık işe yaramaması veya kullanılmak istenmemesi gibi durumlardan sonra bizim bildiğimiz haliyle atığa dönüşmesi olarak tanımlanıyor. Daha da basit anlamıyla, prize takıp veya şarj ederek çalıştırdığımız fakat artık işimizi görmeyen her türlü beyaz eşya, TV ve monitörler, cep telefonları ve tabletler, küçük ev aletleri, kişisel bakım cihazları hatta aydınlatma ekipmanları da dahil olmak üzere, benzer tüm eşyaları bu atıklar içinde sayabiliriz. Hemen hemen hepsi de geri dönüştürülebilir olarak üretiliyor.
Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği’nde geri dönüştürülebilecek atıklar şu şekilde sınıflandırılmıştır:
- Buzdolabı/Soğutucular/İklimlendirme cihazları
- Büyük beyaz eşyalar
- Televizyon ve monitörler
- Bilişim ve telekomünikasyon ve tüketici ekipmanları
- Aydınlatma ekipmanları
- Küçük ev aletleri, elektrikli ve elektronik aletler, oyuncaklar, spor ve eğlence ekipmanları, izleme ve kontrol aletleri.
Editör: Ömür Ünver
